İçeriğe atla

Eurocopter Tiger

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Eurocopter Tiger
Alman Kara Kuvvetleri'ne ait bir Tiger
Alman Kara Kuvvetleri'ne ait bir Tiger
TürüSaldırı ve Taktik Keşif Helikopteri
Ulusal kökenÇok uluslu
ÜreticiEurocopter
Airbus Helicopters
İlk uçuş27 Nisan 1991
Hizmete giriş2003
DurumuEtkin hizmette
Ana kullanıcıAlman Kara Kuvvetleri
Diğer kullanıcılarAvustralya Kara Kuvvetleri
Fransız Kara Kuvvetleri
İspanya Kara Kuvvetleri
Üretim aralığı1991-Günümüz
Üretim sayısı180 (Temmuz 2019)[1]
Program maliyeti14,5 milyar euro
Birim maliyeti27,4 milyon euro

Eurocopter Tiger, ilk olarak 2003 yılında hizmete giren dört kanatlı, çift motorlu bir saldırı helikopteridir. Aérospatiale ve DASA'nın ilgili helikopter bölümlerinin birleşmesinden doğan Airbus Helicopters (eski adıyla Eurocopter) tarafından üretilmiştir. Airbus Helicopters onu EC665 olarak tanımlamaktadır. Tiger, Fransa ve İspanya'da Tigre (Fransızca ve İspanyolca Kaplan anlamına gelmektedir) olarak bilinirken, Almanya ve Avustralya'da Tiger olarak anılmaktadır.

Tiger'ın geliştirilmesine Soğuk Savaş sırasında başlanmış ve başlangıçta Batı Avrupa'nın Sovyet kara istilasına karşı kullanılacak bir tanksavar helikopter platformu olarak tasarlanmıştır. Uzun süren geliştirme dönemi sırasında Sovyetler Birliği çöktü ve Avrupa'nın güvenlik durumu değişti. Fransa ve Almanya Tiger'ı çok amaçlı bir saldırı helikopteri olarak geliştirmeye devam etmeyi tercih etti. Operasyonel hazırlığa 2008 yılında ulaşmıştır.

Tiger, Avrupa'da geliştirilen ilk tamamen kompozit helikopter olma özelliğine sahiptir; en eski modellerinde bile beka kabiliyetini arttırmak için cam kokpit, stealth teknolojisi ve yüksek çeviklik gibi diğer gelişmiş özellikler de bulunmaktadır. O zamandan beri daha güçlü motorlarla donatılmış ve daha geniş bir silah yelpazesiyle uyumlu olan geliştirilmiş varyantlar hizmete girmiştir. Hizmete girdiğinden beri Tiger'lar Afganistan, Libya ve Mali'deki çatışmalarda kullanıldı.

Geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Kökeni ve erken gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

1984 yılında Fransız ve Batı Alman hükûmetleri, Fransızların eskort ve anti-helikopter rolüne adanmış bir varyantla istediği gelişmiş bir tanksavar helikopteri için bir gereksinim yayınladı.

Başlangıçta planlandığı gibi, her iki ülke toplam 427 helikopter tedarik edecekti. Batı Almanya PAH-2 (Panzerabwehrhubschrauber ya da “Anti-tank helikopteri”) olarak adlandırılan tanksavar varyantından 212 model almayı ve teslimatların 1992 sonunda başlamasını planlıyordu. Fransızlar 75 adet HAP (Hélicoptère d'Appui Protection ya da “Destek ve Refakat Helikopteri”) ve 140 adet HAC (Hélicoptère Anti Char ya da “Anti Tank Helikopteri”) istiyorlardı ve teslimatlar sırasıyla 1991 ve 1995 sonlarında başlayacaktı.[2]

Daha sonra Aérospatiale ve Messerschmitt-Bölkow-Blohm (MBB) oluşan bir ortak girişim tercih edilen tedarikçi olarak seçildi. 1986'da geliştirme programı artan maliyetler nedeniyle fiilen iptal edildi; Alman kuvvetlerine eşdeğer sayıda Amerika Birleşik Devletleri üretimi McDonnell Douglas AH-64 Apache saldırı helikopteri tedarik etmenin Tiger'ın geliştirilmesine devam etmekten çok daha ucuz bir alternatif olacağı resmî olarak hesaplanmıştı.[3] Fransa Savunma Bakanı André Giraud'nun Nisan 1986'da yaptığı açıklamalara göre, ortak çaba bireysel bir ulusal programdan daha pahalı hale gelmişti ve ayrıca tamamlanmasının daha uzun süreceği tahmin ediliyordu. Temmuz 1986'da projeye ilişkin bir hükûmet raporunda, geliştirme sürecinin askerî müşterilerin ihtiyaç ve tercihlerinden uzaklaştığı iddia edildi.[3]

Fransa ve Almanya, ilgili özel firmalara daha fazla mali risk yükleyen belirli süreli sözleşmelerin kabul edilmesi gibi adımlar da dahil olmak üzere programı yeniden düzenledi. Thomson CSF ayrıca görsel sistemler ve sensörler gibi Tiger'ın elektronik geliştirme çalışmalarının çoğunu devraldı.[3] İlk geliştirme sorunlarına ve 1984-1986 yılları arasındaki siyasi belirsizliğe rağmen, program Kasım 1987'de resmî olarak yeniden başlatıldı; bu noktada saldırı helikopterinin tanksavar yeteneklerine daha fazla vurgu yapıldı.[4] Projenin örgütsel çerçevesinin çoğu 1987-1989 yılları arasında hızla yeniden geliştirildi; Mayıs 1989'da program yürütme ajansı olarak hareket edecek bir Fransız-Alman Helikopter Ofisi'nin kurulması gibi.[5]

Alman Ordusu Tiger UHT

Kasım 1989'da Eurocopter, Aérospatiale'nin Marignane fabrikasında ve MBB'nin Donauwörth tesisinde inşa edilecek iki montaj hattı için düzenlemeler de dahil olmak üzere, helikopterin seri üretime kadar geliştirilmesinin çoğunu finansal olarak güvence altına alan bir anlaşma imzaladı.[6] Aynı anlaşma beş Tiger prototipinin üretimini de içeriyordu.[6] Üçü silahsız test yatağı ve diğer ikisi silahlı savaş prototipi olarak çalışacaktı; biri Fransız eskort helikopteri varyantı ve diğeri Alman tanksavar varyantı için. İlk prototip 27 Nisan 1991'de Tiger'ın ilk uçuşunu gerçekleştirdi ve bu uçuş 30 dakika sürdü.[6]

Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve ardından 1990'larda savunma bütçelerinin azalması nedeniyle, mali baskılar tüm programın gerekliliği konusunda daha fazla soruya yol açtı; 1992'de Alman Savunma Bakanlığı'nın mali kesintiler yapma zorunluluğu nedeniyle projeye devam etmeyebileceği yönünde spekülasyonlar vardı.[7] Bununla birlikte, Almanya Tiger'ın daha geniş bir görev yelpazesini yerine getirmesi konusunda da giderek daha istekli hâle geldi; mükemmel bir tanksavar platformu olmanın ötesinde, Alman platformunun özellikleri silahlı savaş alanı keşfi, kara birliklerine yakın hava desteği ve diğer helikopterlere eşlik etmeyi içerecek şekilde değiştirildi.[8]

1992 yılında Aérospatiale ve MBB, diğer şirketlerin yanı sıra Eurocopter Group'u oluşturmak üzere birleşti; bu havacılık endüstrisinde ve Tiger projesinde önemli bir konsolidasyona yol açtı.[9] Aralık 1996'da Fransa ve Almanya arasında Tiger'ın beklentilerini sağlamlaştıran ve yeni helikopter tarafından kullanılmak üzere bir dizi yeni nesil füze tasarımı gibi destekleyici unsurların geliştirilmesini taahhüt eden önemli bir anlaşma yapıldı.[10] Ancak ulusal siyasi meseleler Tiger'ın beklentilerini etkilemeye devam etti. Türkiye'ye 145 adede kadar Tiger satışı önerisi bir tartışma kaynağı oldu; Türkiye tercih edilen seçenek olarak Tiger'ı seçti, ancak Eurocopter, Fransa ve Almanya arasında askerî ihracata ilişkin çatışan tutumlar Türkiye'nin ilgisini geri çekmesine yol açtı.[11]

18 Haziran 1999'da Almanya ve Fransa, her bir ülke için 80 adet olmak üzere toplam 160 adet Tiger helikopteri için 3,3 milyar Euro değerinde ilk parti siparişlerini kamuoyuna açıkladı.[12] 22 Mart 2002'de ilk üretim Tiger, Eurocopter'in Donauwörth fabrikasında düzenlenen büyük bir törenle tanıtıldı; üretim modelleri 2003 yılında ilk kabul denemelerine başlamış olsa da, Fransız Ordusuna ilk resmî teslimat 18 Mart 2005'te gerçekleşti; Almanya'ya ilk resmî Tiger teslimatı ise 6 Nisan 2005'te yapıldı.[13] Germany reduced its order to 57 in March 2013.[14] Almanya Mart 2013'te siparişini 57'ye düşürdü.[15] 2008'de OCCAR proje maliyetini 7.300.000.000 Euro olarak tahmin etti.[16] Fransa'nın 2013 mali bütçesi projedeki paylarını 6,4 milyar Euro (~8,7 milyar ABD Doları) olarak belirledi,[16] bu da üç ana ortağa 14,7 milyar Euro'luk (~20,1 milyar ABD Doları) bir program maliyeti anlamına geliyordu. 2013 Fransız Beyaz Kitabı, karışımı 60 HAP ve 20 daha pahalı HAD olarak değiştirdi; FY2013 fiyatlarıyla, HAP'ları 27.4 milyon € / birim (~ 37 milyon ABD Doları) ve HAD'leri 36.1 milyon € / birim (~ 49 milyon ABD Doları), geliştirme maliyetleri de dahil olmak üzere Fransız Tiger'larının her biri 80 milyon €'ya (~ 109 milyon ABD Doları) mal oldu.[16] Aralık 2015'te Fransa 7 adet HAD helikopteri için ek sipariş vermiş olup, 2025 yılına kadar tüm filoyu HAD standardına yükseltmeyi ve toplam 67 helikoptere ulaşmayı planlamaktadır.[17]

İhracat[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'lı yıllarda Tiger'ın ihracat beklentileri İngiltere ve Hollanda'dan gelen iki büyük sipariş teklifi ile canlanmıştı.[18] İngiltere ve Fransa arasında Tiger ile ilgili gizli görüşmeler 1980'lerin sonlarından beri devam ediyordu ve İngiltere başlangıçta projeye endüstriyel katılımı reddetmiş olsa da, 1990'ların ortalarında İngiltere'nin yurtdışından modern saldırı helikopterleri satın almaya hazır olduğu biliniyordu.[19] Eurocopter yönetimi Tiger'ın üretimine mümkün olan en kısa sürede başlanması konusunda istekliydi çünkü üretimin ve dolayısıyla kullanılabilirliğin başlayacağı tarih konusundaki belirsizlik potansiyel ihracat anlaşmalarını olumsuz etkiliyordu. Hem Hollanda hem de İngiltere'de, Tiger'ın seçilmesi umuduyla önemli miktarda lobi baskısı uygulandı.[20] Ancak her iki ülke de Tiger siparişi vermedi.[21]

2015'te Avustralya Ordusuna ait bir Tiger

21 Aralık 2001 tarihinde Eurocopter, Avustralya Ordusu'nun ARH (Silahlı Keşif Helikopteri) versiyonu 22 Tiger helikopteri için “AIR 87 gereksinimini” karşılamak üzere sözleşme imzaladı. Standart Tiger'a göre yapılan değişiklikler arasında yeni iletişim ve aviyonik sistemlerin yanı sıra Avustralya güvenlik gerekliliklerine uyumluluk da yer alıyordu.[22] Sözleşme şartlarına göre, 22 uçağın 18'i Eurocopter'in bir yan kuruluşu olan Australian Aerospace'in Brisbane tesisinde monte edildi.[23] 1 Temmuz 2007'de, operasyonel kabiliyete ulaşmadaki gecikmeler nedeniyle, Avustralya Savunma Malzeme Organizasyonu tedarikle ilgili tüm ödemeleri durdurdu.[24] Avustralya Savunma Bakanlığı'na göre, 2008 yılına kadar ana sorunlar ele alınmış ve buna göre ödemeler yeniden başlamıştır.[25] Ekim 2010'da, helikopterlerin iki yıl daha tam olarak operasyonel olmayacağı ortaya çıkmıştır.[26] Aralık 2011'de, son Tiger ARH Avustralya Ordusu'na teslim edilmiştir.[27] Ağustos 2019'da Avustralya, Tiger ARH değiştirme programı olan LAND 4503'ü duyurmuştur.

Eylül 2003'te İspanya, ordusu için Tiger HAP muharebe destek helikopterinin bir varyantını - Tiger HAD - seçti. Bu tipteki 24 helikopter PARS 3 LR ve Mistral füze sistemleri ile silahlandırılacak ve daha ağır yükleri kaldırabilen geliştirilmiş MTR390 motorlarına sahip olacaktı.[28] HAD varyantının teslimatları 2007 yılında başladı.[29] Eylül 2003 düzenlemeleri sadece bir tedarik anlaşmasını değil, aynı zamanda İspanya'nın Tiger programına dahil edilmesini de içeriyordu ve İspanya'nın havacılık endüstrisinin bazı bölümlerinin yeni çok uluslu Eurocopter organizasyonuyla daha fazla entegrasyonuna yol açtı.[30] İspanya'nın siparişinden kısa bir süre sonra Fransa, saf tanksavar Tiger HAC varyantı ile devam etmemeyi seçti, bunun yerine İspanya tarafından tedarik edilen çok amaçlı Tiger HAD'yi tedarik etmeyi seçti.[30]

Temmuz 2006'da Suudi hükûmeti, 12 Tiger saldırı helikopteri de dâhil olmak üzere 142 helikopterin satışı için 6,9 milyar Euro'luk bir sözleşme imzaladı.[31] Ancak 2007'nin sonlarında anlaşma bilinmeyen nedenlerle iptal edildi.[32]

Mayıs 2007'de, Hindistan Hava Kuvvetleri için 22 saldırı helikopteri için açılan bir ihaleye cevaben, Tiger çok sayıda Rus ve Amerikan helikopterine karşı bir yarışmaya girdi.[33] 2009'un sonlarında, Tiger'ın yükseltmelerden geçeceği için Hindistan saha denemelerine katılamayacağı bildirildi.[34] 2011'de, birkaç Tiger, Hindistan Silahlı Kuvvetlerini hedef alan bir satış çabasının bir parçası olarak PARS 3 LR füzesinin atış denemelerine katıldı.[35]

2012 yılında Tiger, Boeing AH-64 Apache ve TAI/AgustaWestland T-129 ile birlikte Güney Kore'ye 20 adede kadar saldırı helikopteri sağlamak için 1,8 trilyon ₩ 'lik bir sözleşme için yarıştı;[36][37] Güney Kore Nisan 2013'te AH-64'ü seçti.[38] Ocak 2013'te Eurocopter'in Brezilya, Malezya ve Katar ile potansiyel Tiger tedariki konusunda aktif görüşmelerde bulunduğu bildirildi.[15] Aralık 2015 itibariyle Tiger'ın Polonya'nın Mil Mi-24 filosunun yerini alacak yeni bir saldırı helikopteri ihtiyacı için yarıştığı bildirildi.[39]

Tasarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger, silahlı keşif ve gözetleme, tanksavar ve yakın hava desteği, dost varlıklara refakat ve koruma dahil olmak üzere çok çeşitli muharebe görevlerini üstlenebilir; gece veya gündüz her türlü hava koşulunda çalışabilir ve nükleer, biyolojik veya kimyasal savaş sonrası operasyonları da içerecek şekilde tasarlanmıştır.[13][40] Tiger deniz ortamında da kullanılabilmekte, fırkateynler de dâhil olmak üzere gemilerin güvertelerinden ve zorlu hava koşullarında görev yapabilmektedir.[41] Tiger'ın dikkate değer nitelikleri arasında, çok yüksek düzeyde çevikliğe sahip olması yer almaktadır ve bunun büyük bir kısmı 13 metrelik dört kanatlı menteşesiz ana rotorunun tasarımına atfedilmektedir; Tiger tam dönüşler ve negatif g manevraları gerçekleştirebilir.[42] Güç, bir çift FADEC kontrollü MTU Turbomeca Rolls-Royce MTR390 turboşaft motoru tarafından sağlanmaktadır.[43]

Uçuş hâlinde olan bir Tiger, 2012

Tiger tandem koltuklu bir 'cam kokpite' sahiptir ve iki kişilik bir mürettebat tarafından kullanılır; pilot önde, nişancı arkada oturur.[44][45] Mürettebat üyelerinden herhangi biri silah sistemlerini veya birincil uçuş kontrollerini yönetebilir, gerektiğinde rolleri değiştirebilir; uçağı uçurmanın yanı sıra, Tiger'ın pilotu tipik olarak kendini savunma sistemleri ve iletişimin yanı sıra bazı ikincil silah işlevlerini de kontrol eder.[46] Tanksavar Trigat füzesi gibi bazı silahlar özel kontrol arayüzleri kullanırken, havadan havaya silahlar kolektif ve döngüsel çubukların her iki setindeki kontroller aracılığıyla yönetilebilir.[47]

Tiger'a yeni katılan mürettebat, özellikle daha yüksek iş yükü yönetimi ve tipin sağladığı ek yetenekler olmak üzere eski platformlardan farklılıklar nedeniyle önemli bir yeniden eğitimden geçmek zorundadır; önceki saldırı helikopterlerinden önemli bir değişiklik, çok daha büyük bir operasyonel özerklik derecesidir.[48][49] Tiger'ın geliştirilmesi sırasında baş test pilotu olan Andrew Warner'a göre, “şimdiye kadar uçtuğum en kolay kullanımlı helikopter”.[50]

Sistem maliyeti (helikopter, silahlanma, destek) ve birim maliyeti varyantlar arasında farklılık gösterir; Avustralya'nın Tiger ARH'sinin birim fiyatı 68 milyon A$'dır,[51] en son Tiger HAD varyantının 44-48 milyon A$'a mal olduğu tahmin edilmektedir.[52]

Hayatta Kalabilirlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger'da kullanılan koruma sistemleri gizlilik içerir; görsel, radar, kızılötesi ve akustik izler gibi unsurlar savaş alanında mevcut olabilecek tehditlerden daha iyi kaçmak için en aza indirilmiştir.[43][53] Andrew Warner'a göre Tiger'ın beka kabiliyeti “gizlilik ve çevikliğe dayanmaktadır.”[54] Gövdede kompozit malzemelerin kullanılması, savaş alanında beka kabiliyetini artırmak için radar kesitinde (RCS), kızılötesi ve akustik izlerde azalma ile sonuçlanmıştır.[43][54][55] Gövde zırhlıdır ve hafif silah ateşine ve 23 mm (0.91 inç) top mermilerine dayanacak şekilde geliştirilmiştir.[56][57] Helikopter, EADS'nin AN/AAR-60 MILDS (Füze Fırlatma Tespit Sistemi) dahil olmak üzere çeşitli radar/lazer uyarı ve füze yaklaşma tespit sistemlerinin yanı sıra işaret fişekleri ve chaff dağıtıcılarına sahiptir.[43][58]

Tiger, Avrupa'da geliştirilen ilk tamamen kompozit helikopterdir.[54] Tiger'ın gövdesi %80 karbon fiber takviyeli polimer ve kevlar, %11 alüminyum ve %6 titanyumdan yapılmıştır.[42] Tek bölümlü kuyruk bomu da dahil olmak üzere tüm kuyruk bölümü kompozitten yapılmıştır.[42] Rotorlar, savaş hasarına ve kuş çarpmalarına dayanabilen fiber plastik kompozit bir malzemeden oluşmaktadır. Tiger'ın yapısı ayrıca gömülü bir bakır/bronz ızgara ve bakır bağlama folyosu aracılığıyla yıldırım çarpmalarına ve elektromanyetik darbelere karşı koruma içermektedir.[59]

Tiger'ın tasarımı yüksek derecede çarpışmaya dayanıklılık içerir; yerleşik sistemlerin birçoğunda fazlalıklar vardır ve hasarın etkisini en aza indirmek için ayrılmıştır.[44][54] Rotorlar ve tahrik mili gibi tahrik sistemi bileşenleri, geleneksel tasarımlardan daha fazla balistik tolerans için kasıtlı olarak tasarlanmıştır; dişli kutusu, yağlama kaybedilirse 60 dakikalık kuru çalışma kapasitesi için derecelendirilmiştir.[60][61] Yakıt iki ana dahili yakıt tankında bulunur ve ilave iki küçük tank saplama kanatlarının içine yerleştirilmiştir.[47] Yakıt tankları kırılganlığı azaltmak için kendinden sızdırmazlık özelliğine sahiptir.[53] Afganistan tiyatrosunun misafirperver olmayan koşullarında, Tiger'ın operasyonel kullanılabilirliği %90 olarak bildirilmiştir.[62]

Aviyonikler ve silahlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Tiger HAP'ın ön kokpiti

Helikopterin temel aviyonik özellikleri arasında EUROGRID savaş alanı yönetimi ve harita görüntüleme sistemleri, entegre iletişim (HF/VHF/FM radyo ve uydu) ve veri aktarım bağlantıları, yüksek yetkiye sahip bir dijital otomatik uçuş kontrol sistemi ve yedekli MIL 1553 veri yolları bulunmaktadır.[43] Tiger'ın seyrüsefer paketi GPS, çift yedekli atalet referanslama, Doppler radar, ayrılmış hava veri birimleri, radyo altimetre ve dağıtılmış hava hızı sensörlerini içerir.[47] Pilot tarafından gece uçuşu için özel bir buruna monte ileriye dönük kızılötesi (FLIR) sensör kullanılır.[40][47]

Her mürettebat üyesinin kontrol istasyonunda, tipik olarak dahili sistem bilgilerini ve duyusal verileri görüntülemek ve uçağın daha yüksek sistemleriyle etkileşimde bulunmak için kullanılan bir çift çok işlevli sıvı kristal veri ekranı vardır. Her iki mürettebat için de kaska monteli ekran (HMD) şeklinde ek bir ekran sistemi mevcuttur. HMD uçan pilot tarafından sensörlerden gelen gece görüşü veya kızılötesi görüntüler gibi dijital olarak geliştirilmiş optiklerle temel uçuş verilerini görüntülemek için kullanılır; nişancı HMD'yi yerleşik silah sistemleriyle etkileşimde bulunmak ve bunları kontrol etmek ve hedefleme verilerini görüntülemek için kullanabilir.[63]

Osiris sistemi ile rotor kafasının üzerindeki direk

Tiger'a takılan belki de en önemli tek aviyonik sistem direğe monte Osiris nişangâh/sensördür; bu optik TV ve termal kameralar, bir lazer mesafe bulucu/izleyici/işaretleyici ve stabilizasyon için çoklu jiroskop içerir.[63] Osiris, hedef gözlemi ve edinimi için ana sensör olarak görev yapar ve silah bilgisayarı aracılığıyla ateşleme ve hedefleme verileri sağlar; Osiris ayrıca tamamen pasif hedef edinimine de olanak sağlar ve Tiger'ın kendisine paralel olarak geliştirilen Trigat tanksavar füzesinin yeteneklerini en üst düzeye çıkarmak için geliştirilmiştir.[46] Osiris'e alternatif bir optik sistem bazı varyantlarda helikopterin tavanına monte edilmiştir.[40]

Tiger, roketler, toplar ve özel bir silah kontrol bilgisayarı aracılığıyla kontrol edilen bir dizi havadan havaya ve havadan karaya füzeler dahil olmak üzere çeşitli silahlarla donatılabilir.[13] Kara karşıtı savaş için mühimmatlar arasında buruna monte edilmiş 30 mm Nexter tareti bulunur; Tiger'ın saplama kanatlarına çeşitli harici silah podları, tanksavar füzeleri ve 70 ve 68 mm roketler için dört adede kadar fırlatıcı monte edilebilir. Mistral gibi füzeleri konuşlandırırken, Tiger mühimmatın off-boreight yeteneklerinden yararlanabilir.[43] Tiger için Roketsan Cirit'e dayanan güdümlü bir 70 mm roket geliştirilecektir.[64]

Operasyonel tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 2008'de, Tiger'ın HAP ve UHT varyantlarının nihai kalifikasyonu tamamlandı ve platformun denizaşırı operasyonel görevlere hazır olduğu işaretlendi.[65] Mayıs 2009'da Tiger, Toulon açıklarındaki hazırlık denemelerine katılarak tipi aktif gemi konuşlandırmaları için temizledi.[66] Kasım 2009'a kadar, yaklaşık 50 Tiger müşterilere teslim edildi ve dünya çapındaki filo 13.000'den fazla uçuş saati biriktirdi.[65]

Temmuz 2009'da 5. Helikopter Alayı'na bağlı üç Fransız Tiger HAP helikopteri Afganistan'daki Kâbil Uluslararası Havalimanı'na ulaşarak Tiger'ın aktif bir muharebe bölgesine ilk aktif konuşlanışını gerçekleştirdi.[67] Helikopterler Taliban isyanıyla savaşan koalisyon kara birliklerine destek olarak silahlı keşif ve ateş desteği görevlerini yerine getirdi.[68] Tiger'lar Afganistan'daki operasyonel sertifikalarını Ağustos 2009'un başlarında aldılar;[69] bir Fransız subay Tiger'ın sahadaki rolünü “bul, saldır, bastır, ele geçir, baskın yap ve destekle” olarak tanımladı.[13] Temmuz 2010'a kadar Tiger müfrezesinin Afganistan'da toplam 1,000 operasyonel saat geçirdiği bildirildi.[70] 4 Şubat 2011'de bir Fransız Tiger'ı Kâbil'in yaklaşık 30 mil doğusunda bir gece operasyonu sırasında düştü ve her iki mürettebat da hafif yaralandı.[71][72]

Bir Fransız Ordusu EC-665 Tiger'ı 23 Ocak 2011 tarihinde Kapisa, Afganistan'daki İleri Harekât Üssü Morales-Frazier'den yapılan bir atış tatbikatı sırasında

Ağustos 2009'da Alman Der Spiegel dergisi, Alman Ordusu'ndaki on operasyonel Tiger'ların sadece pilot eğitimi için uygun olduğunu, diğerlerinin ise kusurlar nedeniyle kabul edilmediğini bildirdi.[73] Mayıs 2010'da Almanya, “özellikle kablolama ile ilgili ciddi kusurlar” nedeniyle teslimatları askıya aldı; Eurocopter yanıt olarak “Kablolama sorunlarıyla ilgili düzeltici önlemlerin geliştirildiğini, müşteri tarafından kabul edildiğini ve uygulandığını” ve düzeltilmiş iki helikopterin yakında Alman ordusuna teslim edileceğini belirtti.[74]

2011 yılında Libya'ya yapılan askerî müdahale sırasında Fransa, Tonnerre amfibi saldırı helikopteri gemisini, içinde bir dizi Tiger saldırı helikopteri taşıyarak, ülkedeki askerî hedeflere askerî operasyonlar düzenlemek üzere Libya kıyılarına konuşlandırdı.[75] 4 Haziran 2011'de Fransız Tiger'ları, İngiliz Ordusu Apache helikopterleriyle birlikte Libya'da muharebe operasyonları yürütmeye başladı.[76][77]

Aralık 2012'de Alman Tiger UHT'lerinden oluşan dört gemilik bir uçuş Afganistan'a konuşlandırıldı.[78] Mezar-ı Şerif'ten hareket eden bu gemiler keşif, yer desteği ve konvoy koruma görevlerini yerine getirdi. Tümü daha önce ASGARD programı kapsamında yükseltmelerden geçmişti; değişiklikler arasında yeni savunma sistemleri, MTR390 motorları için kum filtreleri ve iletişim paketine yapılan geliştirmeler yer alıyordu.[79] Alman Tiger'ları 30 Ocak 2013 ile 30 Haziran 2014 arasında NATO kara birliklerini, Afgan güvenlik güçlerini ve sel sonrası insani yardım çabalarını desteklemek üzere 1.860 saat ve 260 sorti uçtu. Model Alman hizmetindeki ilk atışını 4 Mayıs 2013'te güdümsüz roketler ve makineli tüfek ateşi ile özel kuvvetler birliklerine silahlı gözetleme sağlayarak yaptı.[80] Alman Ordusu ASGARD ile yükseltilmiş son Tiger'ları Mart 2014'te teslim aldı.[81]

Mart 2013'te İspanya da İspanya Kara Kuvvetlerine destek sağlamak üzere bölgeye üç adet Tiger HAD konuşlandırdı.[82]

Ocak 2013'te, Fransa'nın Kuzey Mali çatışmasına müdahalesinin bir parçası olarak, az sayıda Tiger bu sahaya muharebe operasyonları için konuşlandırıldı.[15] Erken üretim HAD'ler (Blok 1), muharebe kabiliyetine sahip oldukları ilan edildikten sonra Kasım 2014'te bunu takip etti.[83] Mart 2017'de Alman Tiger'ları, Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri Apache'lerinin yerini alarak MINUSMA'yı desteklemek üzere aynı ülkeye rotasyona tabi tutuldu.[84] 26 Temmuz'da söz konusu uçaklardan biri Gao'nun 700 kilometre kuzeyinde çöle düşerek her iki pilotun da ölümüne neden oldu.[85] Daha sonra yapılan bir soruşturmada yanlış eğitilmiş sivil bakım yüklenicilerinin hatalarının ölümcül bir arızaya neden olduğu anlaşıldı.[86]

Varyantlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger KHT/UHT[değiştir | kaynağı değiştir]

2013 yılında Alman Ordusuna ait bir Tiger UHT ilk kez bir CAS görevinde silahlarını ateşledi.[80]

KHT (Kampfhubschrauber Tiger'dan, Almanca “Saldırı Helikopteri Tiger”) Bundeswehr (Alman Silahlı Kuvvetleri) için üretilen orta ağırlıkta çok rollü bir ateş destek helikopteridir. Ekim 2013'e kadar adı UHT (Unterstützungshubschrauber Tiger, Almanca “Destek Helikopteri Tiger”) idi. Alman hükûmeti ile Eurocopter arasında Mart 2013'te yapılan bir anlaşma uyarınca toplam 51 adet Tiger UH hizmete girecektir.[87] KHT, PARS 3 LR[88] “ateş et ve unut” ve/veya HOT3 tanksavar füzelerinin yanı sıra Belçikalı üretici Forges de Zeebrugge (FZ) tarafından üretilen 70 mm (2,8 inç) Hydra 70 havadan karaya ateş destek roketleri taşıyabilmektedir. Havadan havaya muharebe için dört adet AIM-92 Stinger füzesi (her iki tarafa ikişer adet) monte edilmiştir. HAP/HCP versiyonundan farklı olarak entegre bir silah tareti yoktur, ancak gerektiğinde 12.7 mm (0.50 inç) bir toppod takılabilir. Silah konfigürasyonu, olası görev senaryolarının tüm spektrumunu kapsayacak ve çok çeşitli hedeflere karşı etkili olacak şekilde çok amaçlı ve kolayca dönüştürülebilir olarak tasarlanmıştır.[89] Diğer bir fark, ikinci nesil kızılötesi ve CCD TV kameralarına (menzil 18 km) sahip direğe monte bir görüş kullanılmasıdır.

Fransa[değiştir | kaynağı değiştir]

1993'te bir Fransız Tiger HAP. Bu versiyonun birçok birimi HAD versiyonuna yükseltildi.

Tiger HAP[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger HAP/HCP (Hélicoptère d'Appui Protection, Fransızca “Destek ve Refakat Helikopteri” / Hélicoptère de Combat Polyvalent[90] Fransızca “Çok Amaçlı Savaş Helikopteri”[90] French for "Multipurpose Combat Helicopter"[91]) Fransız Ordusu için üretilmiş orta ağırlıkta bir havadan havaya savaş ve ateş destek helikopteridir. Çeneye monteli GIAT 30 mm top tareti ile donatılmıştır ve 68 mm SNEB güdümsüz roketler veya ateş destek rolü için 20 mm makineli topların yanı sıra Mistral havadan havaya füzeler taşıyabilir. Fransa'nın 40 adet HAP'ı 2012 yılına kadar 2012 fiyatlarıyla 27 milyon €/birim (~36 milyon ABD$) maliyetle teslim edilmiştir.[92] Aralık 2015'te Fransa mevcut Tiger filosunun tamamını 2025 yılına kadar HAD standardına yükseltmeye karar vermiştir.[17]

İspanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger HAD[değiştir | kaynağı değiştir]

İspanya'nın Madrid kentinde düzenlenen Uluslararası Hava Gösterisinde İspanyol Ordusuna ait bir Tiger HAD

Tiger HAD (Hélicoptère d'Appui Destruction,[93] Fransızca veya Helicóptero de Apoyo y Destrucción İspanyolca “Destek ve İmha Helikopteri”) versiyonu esasen HAP versiyonu ile aynıdır ancak sıcak ortamlardaki operasyonlar için daha uygundur, yükseltilmiş Geliştirilmiş MTR390 motorları sayesinde %14 daha fazla motor gücü mevcuttur (normal çalışma sırasında 1,092 kW / 1,464 shp; Acil durum güç modunda 1,322 kW / 1,774 shp), maksimum kalkış ağırlığı 6,600 kg'a çıkarılmış, iletişim paketi Up Link ve Down Link uydu anteni[94] ve İspanyol Ordusu tarafından yapılan özel taleplerin bir sonucu olarak daha iyi balistik koruma ile genişletilmiştir. Hellfire II[95] ve Spike ER anti-zırh füzeleri ile donatılmıştır.[96][97] Saldırı, eskort, yer ateş desteği, silahlı keşif ve havadan havaya muharebe rolleri için uygundur.

İspanyol Ordusu tarafından seçilmiştir ve Fransız Hafif Havacılık Ordusu (ALAT) HAP helikopterlerinin çoğunu HAD varyantına yükseltmeye karar vermiştir. Aralık 2004'te İspanya 24 adet, Fransa ise 40 adet HAD siparişi verdi.[98][99] Fransa'nın 40 adet HAD'ı 2012 fiyatlarıyla 35,6 milyon Euro/birim (~48 milyon ABD$) maliyete sahip olacak.[92]

Geliştirmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 2016'da Fransa'nın Avustralya, Almanya ve İspanya ile birlikte Tiger filosunda MkIII yükseltmesi olarak adlandırılan yeni bir yükseltme önerisi üzerinde çalıştığı duyuruldu. Yaklaşık 2023'te gerçekleştirilmesi planlanan bu yükseltmenin önemli bir yönü, ortak bir tanksavar füzesinin benimsenmesinin yanı sıra iletişim sisteminde daha fazla iyileştirme yapılması olacaktır.[100]

Mart 2022'de Airbus, MkIII programına devam etmek üzere Fransa ve İspanya ile anlaşmaya vardığını duyurmuştur. 42 Fransız helikopteri 2029'da, 18 İspanyol helikopteri ise 2030'da teslim edilmek üzere yenilenecektir; MkIII prototipinin ilk uçuşunu 2025'te yapması beklenmektedir.[101] Her ülkenin MkIII'ü ulusal gereksinimleri yansıtacak şekilde biraz farklı olacak, yükseltmeler arasında direğe monte elektro-optik sistemde iyileştirmeler; kaska monte görüş sistemi; gelişmiş görüş sistemi; telsizler; insanlı-insansız ekip için veri bağlantıları; yeni havadan karaya ve havadan havaya füzeler, silahlar ve roketler; gelişmiş karşı önlemler; Galileo uydu navigasyon sistemiyle senkronize yeni bir navigasyon sistemi; ve yeni bir taktik veri yönetim sistemi ve savaş alanı yönetim sistemi içeren güncellenmiş bir aviyonik paketi yer alıyor.[102][103]

Avustralya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger ARH[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya Ordusuna ait bir ARH Tiger Avalon Havalimanı, Avustralya

Tiger ARH (Silahlı Keşif Helikopteri) Avustralya Ordusu tarafından Bell OH-58 Kiowa ve UH-1 Iroquois tabanlı 'Bushranger' savaş helikopterlerinin yerini alması için sipariş edilen versiyondu. Tiger ARH, Tiger HAP'ın modifiye edilmiş ve yükseltilmiş bir versiyonudur ve yükseltilmiş MTR390 motorlarının yanı sıra Hellfire II havadan karaya füzelerin ateşlenmesi için Strix nişangahına dahil edilmiş bir lazer işaretleyiciye sahiptir. ARH, SNEB güdümsüz roketleri yerine Belçikalı geliştirici FZ'nin 70 mm (2.75 inç) roketlerini kullanıyordu. Aralık 2001'de bu modelden yirmi iki adet sipariş edildi. Helikopterlerin çoğu Darwin'deki Robertson Kışlasında konuşlu 1. Havacılık Alayı tarafından kullanıldı.[104] Helikopter Avustralya'ya parça hâlinde sevk edildi ve Australia Aerospace tarafından Brisbane Havalimanında yerel olarak monte edildi.

İlk iki ARH helikopteri 15 Aralık 2004 tarihinde Avustralya'ya teslim edildi. ARH teslimatlarının Haziran 2010'a kadar tamamlanması ve Aralık 2011'de tam operasyon kabiliyetine sahip olması planlanıyordu.[104]

2012 yılında, kokpit dumanlarının helikopter mürettebatını tehlikeye attığı üç olayın ardından, pilotlar tüm güvenlik endişeleri giderilene kadar uçmama kararı aldılar.[105]

Ağustos 2014'te Avustralya Savunma Kuvvetleri ve BAE Systems Australia, ARH'nin 70mm FZ güdümsüz roketleri ile kullanılmak üzere Gelişmiş Hassas Öldürme Silah Sistemi (APKWS) lazer güdüm kitini başarıyla denedi.[106]

2016 Avustralya Savunma Beyaz Kitabı, Tiger helikopterlerinin 2020'lerin ortalarında diğer silahlı keşif uçaklarıyla değiştirileceğini belirtmiştir.[107] Belirtilen sorunlar arasında diğer Tiger varyantlarıyla ortaklığın olmaması, motorların yüksek bakım maliyeti ve parçaların onarım ve yenileme için Avrupa'ya gönderilme süresi yer almaktadır.

Avustralya Ordusu'nun Tiger ARH'leri 18 Nisan 2016'da son işletim kapasitesine ulaştı.[108] Nisan 2019'da Avustralya Ordusu, Airbus Helicopters'in bakım sözleşmesini 2025 yılına kadar 5 yıl daha uzattı.[109][110]

Temmuz 2019'da Avustralya'nın Yetenek, Edinim ve Sürdürme Grubu (CASG), Tiger helikopterlerini değiştirmek için bir bilgi talebi yayınladı.[111] 2016 Beyaz Kitap'ta belirtilen sorunlar büyük ölçüde çözülmüş gibi göründüğü için bu talep birçok uzmanı şaşırttı.[112] Amaç, Avustralya'nın büyüyen helikopter kabiliyetli çıkarma gemileri filosundan da çalışabilen “kanıtlanmış ve olgun, insanlı, kullanıma hazır bir silahlı helikopter” tedarik etmektir. RFI'nin son teslim tarihleri çok katıdır: İlk Operasyonel Kabiliyet 2026 yılına kadar elde edilmeli ve 29 uçak ve eğitim sisteminin tamamı en geç 2029 yılına kadar teslim edilmelidir.

Avustralya Hükûmeti Ocak 2021'de Tiger'ların yerini almak üzere 29 Boeing AH-64E Apache Guardian satın alacağını duyurdu.[113][114]

Operatörler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiger kullanan ülkeler
 Avustralya
 Fransa
 Almanya
 İspanya

Teknik Özellikler (Tiger HAP)[değiştir | kaynağı değiştir]

Tam tepede uçan bir Tiger
Tiger Paris Hava Gösterisinde, 2019
MTU-MTR-390 motoru
Harici video
Eurocopter Tiger promotional video
Eurocopter Tiger Air Display at ILA Berlin Air Show 2012
French Tiger firing rockets in Mali

Veri kaynağı Wilson,[123] McGowen[124]

Genel özellikler

  • Mürettebat: 2 (pi̇lot ve si̇lah si̇stemleri̇ subayı)
  • Uzunluk: 1.408 m (4.619 ft 5 in) Gövde
  • Yükseklik: 383 m (1.256 ft 7 in)
  • Kanat profili: bıçak kökü: DFVLR DM-H3; bıçak ucu: DFVLR DM-H4[125]
  • Boş ağırlık: 3.060 kg (6.746 lb)
  • Brüt ağırlık: 5.090 kg (11.222 lb)
  • Maksimum kalkış ağırlığı: 6.000 kg (13.228 lb)
  • Yakıt kapasitesi: 1.080 kg (2.381 lb) internals
  • Güç kaynağı: 2 × MTR MTR390 turboşaft motorları, her biri 972 kW (1.303 shp)
  • Ana rotor çapı: 13 m (42 ft 8 in)
  • Ana rotor alanı: 13.275 m2 (142.890 ft2)

Performans

  • Maksimum sürat: 290 km/sa (180 mph, 160 kn) rotor başlı direk ile
315 km/sa (196 mph; 170 kn) rotor başlığı direği olmadan
  • Menzil: 800 km (500 mi, 430 nmi)
  • Yüksüz menzil: 1.300 km (810 mi, 700 nmi) iç donanım noktalarında harici tanklarla
  • Azami irtifa: 4.000 m (13.000 ft)
  • Tırmanma oranı: 107 m/s (21.100 ft/dak)
  • Disk yükü: 38.343 kg/m2 (7.853 lb/ft2)
  • Güç/kütle: 038 kW/kg (23 hp/lb)

Mühimmat

  • Silahlar:
    • Çene taretinde 1× 30 mm (1.18 inç) GIAT 30 top, 450 adede kadar mermi ile

Tiger aşağıdaki silahların bir kombinasyonunu taşıyabilir:

  • İç sert noktalar:
    • 2x 20 mm (0,787 inç) otomatik top podları, veya
    • 44x 68 mm (2,68 inç) SNEB güdümsüz roketler bir kapsül içinde, veya
    • 38x 70 mm (2,75 inç) Hydra 70 güdümsüz roketler bir kapsül içinde veya
    • 8x AGM-114 Hellfire füzesi (Avustralya/Fransa) veya
    • 8x Spike-ER füzeleri (İspanya) veya
    • 8x PARS 3 LR füzesi (Almanya) veya
    • 8x HOT-3 füzesi (Almanya)
  • Dış sert noktalar:
    • 4x Mistral havadan havaya füzeler, veya
    • 4x Air-to-Air Stinger (ATAS) havadan havaya füzeler (Almanya), veya
    • 24x 68 mm (2,68 inç) SNEB güdümsüz roketler bir kapsül içinde veya
    • 14x 70 mm (2,75 inç) Hydra 70 güdümsüz roketler bir kapsül içinde

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Tiger - Specialised - Airbus" (İngilizce). Airbus Helicopters. 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019. 
  2. ^ Chambost, Germain; Benz, K. G. (1984). "The Franco-German Combat Helicopter: Reconciling Contradictory Requirements". International Defense Review. 17 (5): 575 – Internet Archive vasıtasıyla. 
  3. ^ a b c Krotz 2001, p. 130.
  4. ^ Krotz 2011, p. 131.
  5. ^ Krotz 2011, p. 133.
  6. ^ a b c Krotz 2011, p. 134.
  7. ^ Krotz 2011, pp. 132, 136.
  8. ^ Krotz 2011, pp. 134, 136.
  9. ^ Krotz 2011, pp. 133–135.
  10. ^ Krotz 2011, p. 147.
  11. ^ Krotz 2011, pp. 149, 151.
  12. ^ Krotz 2011, pp. 132, 149.
  13. ^ a b c d Krotz 2011, p. 154.
  14. ^ "Germany finalises cuts to NH90, Tiger helicopter orders" 21 Nisan 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Flightglobal.com, 18 March 2013.
  15. ^ a b c Tran, Pierre. "Eurocopter: Despite Slow Economy, Tiger Helo Deliveries On Track." Defense News, 29 January 2013.
  16. ^ a b c "Projet de loi de finances pour 2014 : Défense : équipement des forces et excellence technologique des industries de défense" (Fransızca). Senate of France. 21 November 2013. 13 January 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 July 2014. 
  17. ^ a b "Et sept Tigre supplémentaires dans l'armée française" (Fransızca). La Tribune. 2 December 2015. 17 March 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 December 2015. 
  18. ^ Krotz 2011, p. 132.
  19. ^ Krotz 2011, p. 138.
  20. ^ Krotz 2011, pp. 138–139.
  21. ^ Krotz 2011, pp. 139–140.
  22. ^ Krotz 2011, p. 151.
  23. ^ Krotz 2011, pp. 151–152.
  24. ^ "Australia Stops Payment on Tiger Armed Reconnaissance Helicopter". Defense Daily International. 6 July 2007. 2 November 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ "Progress on Project AIR 87 – Tiger Armed Reconnaissance Helicopters" 3 Mart 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Australian Department of Defence. Retrieved: 18 October 2009.
  26. ^ Oakes, Dan (12 October 2010). "Afghanistan war – Tiger helicopters not ready to fly: Defence". Sydney Morning Herald. 9 October 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 October 2010. 
  27. ^ "Australia receives final Tiger helicopter". upi.com. 8 December 2011. 25 March 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 February 2013. 
  28. ^ Krotz 2011, pp. 152–153.
  29. ^ "Eurocopter Tiger". Helis.com. 5 May 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 May 2010. 
  30. ^ a b Krotz 2011, p. 152.
  31. ^ "The 2006 Saudi Shopping Spree: More Helicopters from Eurocopter". Defense Industry Daily. 25 July 2006. 20 August 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 November 2009. 
  32. ^ "Saudis may go Russian as France Loses Out". Defense Industry Daily. 25 August 2009. 6 April 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 February 2013. 
  33. ^ Govindasamy, Siva. "Bell, Boeing quit Indian attack helicopter contest" 10 Temmuz 2009[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Flight International, 10 October 2008.
  34. ^ "Tiger not participating in India's contest, Boeing to offer Apache" 8 Ağustos 2010[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Asian Defence, 23 October 2009.
  35. ^ Donald, David. "Paris 2011: MBDA Has India in Its Sights for Fire-and-forget Missile ." 3 Haziran 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.AIN Online, 23 June 2011.
  36. ^ "Republic of Korea Marine Corps – systems directory." 3 Nisan 2015[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Republic of Korea Marine Corps, 29 March 2009.
  37. ^ "AFP: S. Korea says three bidding for $6.9bn fighter deal." Google News, 18 June 2012.
  38. ^ Song, Sang-ho (17 April 2013). "Seoul to Purchase 36 Apache Helicopters". Korea Herald. 20 June 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 March 2017. 
  39. ^ Perry, Dominic. "France orders seven more Tiger attack helicopters." 20 Şubat 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Flight International, 22 December 2015.
  40. ^ a b c McGowen 2005, p. 215.
  41. ^ Marchand, Alexandre. "The Tiger: a marine animal." 9 April 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi Rotor Online, November 2007.
  42. ^ a b c Moxon 1995, p. 105.
  43. ^ a b c d e f "Tiger – Technology." 9 Şubat 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Eurocopter, retrieved 17 February 2013.
  44. ^ a b "Tiger – Characteristics." 5 Mart 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Eurocopter, retrieved 17 February 2013.
  45. ^ McGowen 2005, p. 214.
  46. ^ a b Moxon 1995, pp. 103–5.
  47. ^ a b c d Moxon 1995, p. 107.
  48. ^ Training on Tiger 15 Kasım 2011[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Aviation Today, 1 June 2008.
  49. ^ Moxon, Julian. "Preparing for Tiger." 24 Haziran 2015[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Flight International, July 1998, p. 28.
  50. ^ Moxon 1995, p. 106.
  51. ^ "2010–2011 Major Projects Report" (PDF). ANAO Report No.20 2011–12. Australian National Audit Office. 2011. s. 274. 10 November 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 October 2012. Base Date $m… Total budget $1,493 
  52. ^ Ministerio de Defensa (September 2011). "Evaluación de los Programas Especiales de Armamento (PEAs)" (PDF) (İspanyolca). Madrid: Grupo Atenea. 17 January 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 September 2012. 
  53. ^ a b "Airbus Tiger Brochure Presentation" (PDF). Airbus Helicopters. s. 4. 7 January 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 January 2018. 
  54. ^ a b c d Moxon 1995, p. 103.
  55. ^ "Furtivité: hélicoptère de combat Tigre", You Tube, Google (3/5), October 2015, 10 October 2015 tarihinde kaynağından (video) arşivlendi, erişim tarihi: 29 January 2016 .
  56. ^ Edwards, M. R. (2002). "Materials for military helicopters". Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Part G: Journal of Aerospace Engineering. 216 (2): 77–88. doi:10.1243/095441002760179780. 
  57. ^ "Tiger Concept". Organisation for Joint Armament Co-operation. 7 January 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 January 2018. 
  58. ^ "MILDS AN/AAR-60 Missile Warning System." EADS North America, retrieved 17 February 2013.
  59. ^ Jackson 2003, p. 240.
  60. ^ Moxon 1995, pp. 105–6.
  61. ^ "Airbus Tiger MiniPoster" (PDF). Airbus Helicopters. s. 2. 7 January 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 January 2018. 
  62. ^ "Aussie Tiger – Helicopter with an Amphibious Future." 22 Haziran 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Asia Pacific Defence Reporter, 1 November 2010.
  63. ^ a b "Tiger – Mission Systems." 20 Aralık 2012[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Eurocopter, retrieved 17 February 2013.
  64. ^ MBDA, Roketsan to develop 70 mm guided weapon system 29 Mayıs 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Shephard media, 28 May 2014
  65. ^ a b "The new generation Tiger combat helicopter performs flight demonstrations at the Dubai Air Show". AMI Info, 15 November 2009.
  66. ^ Wall, Robert. "Tiger Goes to Sea." 13 Mart 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aviation Week, 13 May 2009.
  67. ^ Hoyle, Craig. "ILA: Eurocopter defends performance of Tiger attack helicopter" 28 Haziran 2010[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Flightglobal.com, 8 June 2010. Retrieved: 8 June 2010.
  68. ^ "Afghanistan: Arrival of Three Tiger Helicopters in Kabul". defense-aerospace.com. 26 July 2009. 4 January 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 July 2009. 
  69. ^ "Tigre en Afghanistan". French Ministry of Defense. 6 August 2009. 15 December 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 October 2009. 
  70. ^ "Eurocopter Tiger completes 1,000 hours in Afghanistan ops" 1 Haziran 2011[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Helihub.com, 30 July 2010. Retrieved: 4 August 2010.
  71. ^ "NATO-led ISAF Helicopter Crashed". Pajhwok Afghan News. 5 February 2011. 18 March 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 February 2011. 
  72. ^ "French Tiger Helo Crashes in Afghanistan; Crew OK". Defense News. 10 February 2011. [ölü/kırık bağlantı]
  73. ^ "Germany Military Frustrated with EADS". Business Week. 6 August 2009. 18 April 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  74. ^ Wilson, Amy (26 May 2010). "Germany suspends purchase of EADS military helicopters over wiring faults". The Telegraph. 16 March 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 April 2018. 
  75. ^ Norton-Taylor, Richard (23 May 2011). "Apache helicopters to be sent into Libya by Britain". The Guardian. London. 2 December 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 December 2016. 
  76. ^ "UK Apaches Deployed in Libya in 24 Hours". Sky News. 27 May 2011. [ölü/kırık bağlantı]
  77. ^ "Fearful Gaddafi 'hides in hospital'". The Independent. 27 May 2011. 
  78. ^ Deutsches Heer: Aufklärung und Unterstützung aus der Luft: Die Tiger sind am Hindukusch, Leipzig. 14 Ocak 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Luftwaffe 14 December 2012.
  79. ^ Hoyle, Craig. "PICTURES: German army Tigers arrive in Afghanistan." 7 Ocak 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Flight International, 3 January 2013.
  80. ^ a b Seliger, Marco. Unkoordinierter Rückzug mit Schuss 9 Mart 2018[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Frankfurter Allgemeine Zeitung, 27 May 2013
  81. ^ Perry, Dominic. "German army receives final ASGARD-standard Tiger helicopter." 8 Mart 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Flight International, 6 March 2013.
  82. ^ "Spanish Tigers Deployed to Afghanistan." 7 Mart 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aviation Week, 28 March 2013.
  83. ^ Lert, Frédéric. "Paris Air Show 2015: France keeps investing in Tiger attack helicopters, launches new missile programme." 8 Şubat 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. IHS Jane's Defence Weekly , 15 June 2015.
  84. ^ Martin, Guy (May 2017). "Germans in Mali". Air International. 92 (5). s. 18. ISSN 0306-5634. 
  85. ^ "German military helicopter crashes in Mali, two peacekeepers killed". Reuters. 26 July 2017. 1 December 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2017-11-22. 
  86. ^ Gebauer, Matthias. Bundeswehr sieht Schuld für "Tiger"-Absturz bei Airbus 26 Şubat 2021[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Der Spiegel, 12 December 2018.
  87. ^ "Bericht des BMVG zu Rüstungsangelegenheiten Data" (PDF). 5 June 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 June 2019. 
  88. ^ Muller, Albrecht (9 October 2012). "PARS 3 LR Missile Ready To Start Series Production". Defense News. 29 June 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 May 2013. 
  89. ^ "Information request addressed to the German Ministry of Defense (BMVg) regarding the armament of the Attack Helicopter "Tiger"". 17 January 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 August 2011. 
  90. ^ Eurocopter Studies HCP, Armada International Website, accessed 15 October 2009 10 Kasım 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  91. ^ EADS press release, 2002 example for official use and meaning of the HCP acronym and its translation – retrieved 16 October 2009 5 Mayıs 2007[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  92. ^ a b "Projet de loi de finances pour 2013 : Défense : équipement des forces" (Fransızca). Senate of France. 22 November 2012. 26 March 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 November 2013. 
  93. ^ "France & Spain Order New Eurocopter Tiger HAD Variant (updated)". 4 February 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 March 2007. 
  94. ^ Airbus Tiger Brochure Presentation
  95. ^ "France Selects Hellfire II Missile to Equip HAD Tiger Helicopter". Defence talk. 20 June 2007. 3 December 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 May 2010. 
  96. ^ "Eurocopter Fires Spike Missile From HAD Tiger". Spacewar.com. 14 May 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 May 2010. 
  97. ^ "Tiger HAD Enters Firing Campaign Using the Spike Missile". Deagel.com. 12 September 2008. 17 October 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 May 2010. 
  98. ^ "Launch of the new HAD version of the Tiger for Spain and France with the signing of the first contracts". Eurocopter.com. 8 December 2004. 9 April 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 February 2013. 
  99. ^ "France & Spain Order New Eurocopter Tiger HAD Variant". Defence Industry Daily. 16 September 2010. 12 May 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 February 2013. 
  100. ^ Perry, Dominic. "Common missile the key to unlocking Tiger Mk3 upgrade." 31 Ocak 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Flight International, 18 January 2016.
  101. ^ "Airbus to support Tiger helicopter programme". 2 March 2022. 
  102. ^ "Airbus details Tiger III upgrade, anticipates sign-off from nations". 
  103. ^ "Tiger MkIII infographic". 
  104. ^ a b "AIR 87 – Armed Reconnaissance Helicopter". Defence Materiel Organisation. September 2008. 8 June 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 May 2011. 
  105. ^ Army pilots stage mutiny over chopper fears 5 December 2015 15 Ekim 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Australian Retrieved 16 November 2016
  106. ^ Hendry, Alexandra (9 October 2014). "Laer guided rocket trial" (PDF). www.defence.gov.au/news/armynews. Army News. s. 17. 23 September 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 November 2014. A EROSPACE Operational Support Group (AOSG) has successfully trialled a laser-guided rocket for Army and Navy helicopters that will bridge the gap between unguided rockets and larger and more expensive guided munitions, such as Hellfire. 
  107. ^ Davies, Andrew (25 February 2016). "Tiger, Tiger, not so bright". The Strategist. Australian Strategic Policy Institute. 25 February 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 February 2016. 
  108. ^ "Army's Tiger ARH achieves FOC". Australian Aviation. 13 May 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 May 2016. 
  109. ^ "Airbus Helicopters gets Australian Tiger support extension". 17 April 2019. 17 April 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 June 2019. 
  110. ^ "Airbus Helicopters awarded Australia's ARH Tiger support contract extension". Airbus (Basın açıklaması). 17 April 2019. Erişim tarihi: 26 June 2019. 
  111. ^ Forrester, Charles (8 July 2019). "Australia issues RfI for Tiger helicopter replacement". Jane's Defence Weekly. 
  112. ^ Yeo, Mike (19 July 2019). "Bell, Boeing position for Australian helicopter gunship program". Defense News. Erişim tarihi: 22 July 2019. 
  113. ^ "Apache chosen as armed helicopter replacement". Australian Defence Magazine. 15 January 2021. Erişim tarihi: 16 January 2021. 
  114. ^ "Australia chooses Apache as Tiger helicopter replacement". 
  115. ^ a b c d "World Air Forces 2014" (PDF). Flightglobal Insight. 2014. 1 February 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 January 2014. 
  116. ^ "1st Aviation Regiment". Department of Defence. 8 June 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 June 2015. 
  117. ^ "1er régiment d'hélicoptères de combat". www.defense.gouv.fr. Erişim tarihi: 2022-01-25. 
  118. ^ AirForces Monthly. Stamford, Lincolnshire, England: Key Publishing Ltd. January 2017. s. 46. 
  119. ^ "5e régiment d'hélicoptères de combat." 18 Temmuz 2012[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. defense.gouv.fr, 20 January 2012.
  120. ^ "Die Tiger sind los: Kampfhubschrauberregiment 36 übt für den Einsatz." 12 Şubat 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. deutschesheer.de, 19 April 2011.
  121. ^ Thomalla, Volker K. (1 February 2024). "Die Bundeswehr mustert den Kampfhubschrauber Tiger früher aus". Aerobuzz.de (Almanca). Erişim tarihi: 25 February 2024. 
  122. ^ "Reportajes del Boletín de Tierra." 9 Ocak 2012[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ejercito.mde.es, 16 December 2011.
  123. ^ Wilson, Stewart. Combat Aircraft since 1945. Fyshwick, Australia: Aerospace Publications, 2000. p. 58. 1-875671-50-1.
  124. ^ McGowen 2005, p. 235.
  125. ^ Lednicer, David. "The Incomplete Guide to Airfoil Usage". m-selig.ae.illinois.edu. Erişim tarihi: 16 April 2019. 

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eurocopter_Tiger&oldid=33067054" sayfasından alınmıştır